AGRI TEDAVISI:
Yanik ve tedavisi çok agrilidir. En sik kullanillan analjezik morfindir. Sedasyon yapan ilaçlar ile kombine edilebilir. Yaniktan sonraki ilk 7 gün yüzeyel yaniklar agrilidir. Tam tabaka yaniklar ise agrisizdir. Fakat 2 hafta sonra agri baslar. Bu yüzden bir çok merkezde derin yaniklar 3 – 10 gün arasinda eksize edilir ve greftlenirler.
Agri kesiciler :
1) Kloral Hidrat ; 200 – 500 mgr 8 saat arayla.
2) Diazepam ; 1 – 2 mgr her 4 saatte
3) Demerol ; 1 – 2 mgr her 3 saatte.
4) Ketamin ; 0,2 – 0,5 mgr her 3 saatte.
5) Morfin ; 0,2 – 0,5 mgr her 3 saatte.
6) Midazolam ; 0,5 mgr her 4 saatte.
Pedi Cocktail 0,1 mgr / ml her 4 saatte.
- Meperidin 25 mgr / ml
- Prometazin 6,25 mgr / ml
- Kloropromazin 6,25 mgr / ml.
ÇOCUK ISTISMARI:
Çocuklardaki yaniklarin % 20 si çocuk istismari sonucudur. Bunlarin büyük çogunlugu 4 yasindan küçük çocuklardadir ve sicak su ile yanma seklindedirler. Ayrica bazilarinda malnutrisyon ve fiziksel ihmal bulgulari olabilir. Ailenin tutumu da ip ucu verebilir.
Istismara maruz kalmis çocuklar içine dönüktür ve agrili islemlerde bile nadiren aglarlar.
Simetrik ve tam tabaka yaniklar istismarlarda siktir. Damlama izi seklindeki yaniklar yoktur.
KIMYASAL YANIKLAR:
Çogunlukla aksidental olarak ev temizlik maddelerinden meydana gelirler. Termal yaniklarda süre kisadir. ( maruz kalma). Fakat kimyasal yaniklarda bu süre uzundur.
Kimyasal maddenin :
1) Yapisi
2) Konsantrasyonu
3) Temas süresi
4) Etki mekanizmasi doku hasarinin derecesini ve sistemik toksisiteyi belirler.
Kimyasal yaniklarda hiz çok önemlidir. Tüm giysiler çikarilip yara bol su ile iyice yikanmalidir. Asiri irrigasyonda hipotermi gelismesin diye suyun ve ortamin isisina dikkat edilmelidir.
Termal yaralanmalarin aksine, kimyasal yaralanmalar ikiye ayrilir ;
1) Asit
2) Alkali.
ALKALI:
Lime (kireç), potasyum hidroksid ve sodyum hidroksit en sik rastlanilan kimyasal ajanlardir.
Alkali hasarinda mekanizma ile ilgili 3 faktör vardir:
1) Isi reaksiyonu ile artan hasar ile birlikte yag dokusunun sabunlasmasi sonucunda yag dokusu fonksiyonunu kaybeder.
2) Alkalinin hidroskopik yapisindan dolayi hücrelerden önemli derecede sivinin disari çikmasi hasara yol açar.
3) Alkaliler dokularin proteinlerini çözerler ve onlarla birlesirler. Böylece alkalin proteinatlar meydana gelir. Alkalen proteinatlar hidroksil iyonu içerirler.( Radikal).
Hidroksil iyonu da daha çok doku hasarina neden olur. Diger kimyasal yaniklar gibi alkaliler derine penetre olurlar ve siddetli agriya neden olurlar. Tedavide çok fazla hacimde su kullanarak kimyasalin ortamdan acilen uzaklastirilmasi söz konusudur. Alkali ajanlarin baska kimyasal maddeler ile nötralize edilmeye çalisilmasi çok zararlidir.
Sement ( kalsiyum oksid) ; yaralanmalari daha siktir. Bu yaralanmalar da alkali yaralanmalarina benzer. Derideki hasardan sorumlu kritik madde hidroksil iyonudur.
ASIT:
Formik asit yaralanmasi seyrek görülür. Bu endüstriyel amaç ile kullanilan bir organik asittir. Formik asid yanigina maruz kalan hastalarda en önemli konu elektrolit anomalileridir.
Formik asit yaralanmalarinda:
1) Elektrolit dengesizligi
2) Metabolik asidoz
3) Böbrek yetmezligi
4) Intravasküler hemoliz
5) Pulmoner komplikasyonlar(Akut respiratuar distress).
IV sodyum bikarbonat ile asidoz düzeltilmelidir. Eger formik asitin asiri absorbsiyonu söz konusuysa hemodiyaliz gerekir. Eger hemoliz meydana gelirse mannitol diürezi gerekir.
Tipik bir formik asit yanigi yesil renkte ve oldukça derin bir yaradir. En iyi tedavi biçimi cerrahi eksizyondur.
Hidroflorik asit toksik bir maddedir. Bu asidin yaniklarinin tedavisi digerlerinin tedavisinden farklilik gösterir. Bol su ile yikamanin yanisira , yanik alani kalsiyum glukonat ile tedavi edilir. Eger yanik alani hemen tedavi edilmezse, serbest florid iyonlarinin devam eden etkisiyle yumusak dokularin ve kemigin likefaksiyon nekrozu ortaya çikar. Sonuçta ise potansiyel öldürücü hipokalsemi (uzun QT segmenti) gelisir.
Florid iyonunun nötralizasyonunda % 2,5 kalsiyum glukonat jelinin topikal uygulanmasi gereklidir. Eger agri devam ediyorsa kalsiyum glukonat intradermal yada intra arteryal injekte edilebilir.
Asiri hidroflorik asit yanikli hastalara sürekli EKG monitörizasyonu uygulanmalidir. QT intervali uzamasi dikkatle izlenmelidir. Çünkü bu gelisen hipokalsemiyi gösterir. Florid iyonu kalsiyum iyonu ile presipite olur ve hastanin serum kalsiyumu hizla düser. Bu gibi durumlarda 20 ml % 10 kalsiyum glukonat , resusitasyon sivisinin ilk 1000 ml sine eklenmelidir. Serum elektrolitleri dikkatlice kontrol edilmelidir.
ELEKTRIK YARALANMASI:
Hastaneye basvuran tüm yanikli çocuklarin % 3 – 5 lik kismi elektrik yanigidir. Elektrik yaralanmalari 2 ye ayrilirlar ;
1) Yüksek voltajli
2) Düsük voltajli. Termal yaniklara benzer.
Yüksek voltaj yaralanmalari farkli bir sendromdur. Kütanöz dokularin yanisira derin dokulardada tahribat söz konusudur. Özellikle kemik dokusunun yaygin hasari görülür. Yüksek voltaj yaralanmalarinda % 15 hastada kemik sekestrasyonu gelisir. Özellikle disritmilere karsi sürekli kardiyak monitörizasyon sarttir. Derin dokularda hasar meydana geldigi için ödem gelisir. Bu da ekstremitelerin dolasimini bozar. Fasyotomi gerekebilir. Eger idrarda hemokromojenler bulunursa, agresif hidrasyon ve sodyum bikarbonat ve mannitol infüzyonu gereklidir. Idrar çikimi 1 ml / kg / saat olmalidir. Nörolojik defisit görülebilir.
Geç komplikasyonlar:
1) Nörolojik bozukluklar
2) Katarakt
3) Paralizi.
INHALASYON HASARI:
Termal yaralanmaya ugramis insanlarda ölümün baslica nedeni inhalasyon hasaridir. Yanikli çocuklarda kütanöz yaniklardan ölüm orani % 1 – 2 dir. Fakat eslik eden inhalasyon hasari varsa ölüm orani % 40 olur.
Duman inhalasyonuna bagli akciger hasari genellikle kapiller permeabilite degisiklikleri ve sonuçta akciger ödemi ile sonuçlanir. Hipoksi , artmis hava yolu direnci, azalmis pulmoner kompliyans ve artmis pulmoner vasküler direnç ortaya çikar. Bunun nedeni hasarli epitelden açiga çikan vazoaktif maddelerdir.(Tromboksan A2 , C3A ve C5A)
Inhalasyon hasarinin fiziksel bulgusu stridor ve hiriltili solunumdur. Bu durumdaki hastalarda solunum yolunun tam kapanma riski vardir.
Bilinç bulanikligi karbon monoksit zehirlenmesini gösterir.
Karboksihemoglobin > % 10 dur. Fleksbl bronkoskopi yardimiyla havayollari muayene edilmelidir. Özellikle fleksibl bronkoskopi iled supraglottik alan görülmelidir.
Ödem varsa hasta entübe edilmelidir.
- Hava yolu ödemi
- Mukoza nekrozu
- Hemorajik ülserasyon
- Major havayollarinda CAST görülmesi inhalasyon hasarinin bronkoskopik bulgularidir.
Hasarli mukoza dökülerek eksüda ile karisir. Böylece pseudomembranöz kastlar olusur. Bu CAST lar havayolu obstruksiyonuna ve atelektaziye neden olur.
Bronsiyollere ve alveollere olan hasar en iyi olarak xenon-133 ventilasyon- perfüzyon akciger sintigrafisi ile gösterilir. Ufak havayollarindaki obstruksiyonu gösterir.
Duman inhalasyonu hasarini bronkoskopi ve xenon – 133 sintigrafisi ile % 90 dan fazla dogrulukta tanima sansi vardir.
Inhalasyon hasarinin tedavisi daha süphelenildigi zaman baslanmalidir. Nazal maske ile oksijen olay yerinde verilir. Stridor varsa hasta entübe edilmelidir.
% 100 oksijen verildiginde karbonmonoksit yari ömrü 2590 dakikadan 50 dakikaya düser.
Kültür alinip empirik antibiyotik tedavisi baslanmalidir. Erken pnömoniler gram(+) organizmalar nedeniyle olur. Geç pnömoniler ise pseudomonas gibi gram (-) organizmalar nedeniyle olur.
Solunum yollarina bakim sarttir: 7 gün süreyle hastalara nebulizatörden ;
- % 20 Asetilsistein (3 ml)
- 5000 – 10000 ünite heparin (3 ml). Her 4 saatte bir verilmelidir.
REHABILITASYON:
Akut rehabilitasyonda hastanin pozisyonlanmasi, splintlenmesi ve ekstremitelerin elevasyonu söz konusudur. Böylece eklem deformitesi ve kontraktürlerin önüne geçilir. Basi yaralari önlenir. Ekstremitelerdeki ödem azalir.
Splintleme bir vucut kisminin immobilizasyonuna yarar. Termoplastik materyaller kullanilir. Yaniga bagli deformitelerin düzeltilmesinde iskelet süspansiyonu çok yararli bir yöntemdir. Hipertrofik skar formasyonu derin termal yaralarda zamanla olan bir durumdur.
3 haftada iyilesen büyük yaniklarda hipertrofik skar gelismesi ihtimali yüksektir. 2 haftada iyilesen küçük yaniklarda bu olasilik daha düsüktür.
Hipertrofik skar olusumu insidansini azaltmanin en iyi yolu sabit ve sürekli basinç uygulamaktir. Bu basinç 24 saat süreyle , yaralamadan sonra 6 – 18 ay ( skar maturasyonu tamamlanincaya kadar) devam eder. Çocuklarda daha sik hipertrofik skar gelisir.
